Przemoc w rodzinie to problem, który dotyka milionów ludzi na całym świecie. Jeśli znasz kogoś, kto doświadcza przemocy domowej, możesz pomóc poprzez okazanie wsparcia, zachęcenie do skorzystania z pomocy specjalistów oraz zgłoszenie sprawy odpowiednim służbom. Kluczowe jest zrozumienie, że ofiary przemocy potrzebują empatii, bezpieczeństwa i profesjonalnej pomocy.
W Polsce w 2021 roku 168 058 osób dotkniętych było przemocą domową, z czego 100 417 to kobiety, 43 809 dzieci, a 23 832 mężczyźni [1]. Te alarmujące statystyki pokazują skalę problemu i potrzebę skutecznych działań pomocowych.
Czym jest przemoc domowa – definicja i rodzaje
Przemoc domowa to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie wobec osoby najbliższej, powodujące cierpienie fizyczne, psychiczne, seksualne lub ekonomiczne [4][2]. Zgodnie z art. 207 Kodeksu Karnego, przemoc domowa oznacza znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobami najbliższymi, osobami zależnymi lub małoletnimi [2].
Specjaliści wyróżniają cztery główne typy przemocy domowej [4]:
- Przemoc fizyczna – bicie, kopanie, szarpanie, używanie przedmiotów do zadawania bólu
- Przemoc psychiczna – groźby, wyzwiska, izolowanie od rodziny i znajomych, kontrolowanie
- Przemoc seksualna – zmuszanie do aktów seksualnych, gwałt
- Przemoc ekonomiczna – kontrolowanie finansów, uniemożliwianie pracy, pozbawianie środków do życia
Przemoc jest aktem kontroli i dominacji, często obejmuje różne formy agresji i nadużyć, które mogą się nasilać w czasie [4]. To zjawisko cykliczne, które eskaluje, jeżeli nie jest odpowiednio przeciwdziałane.
Skala problemu przemocy domowej w Polsce
Dane statystyczne pokazują ogrom problemu przemocy w rodzinie w naszym kraju. Przeważającą większość sprawców stanowią mężczyźni – w 2021 roku zatrzymano 17 451 mężczyzn i 746 kobiet podejrzanych o przemoc domową [1]. W 2023 roku liczba zatrzymanych sprawców wyniosła 18 081 osób [3].
Szczególnie niepokojące są dane dotyczące przemocy seksualnej. W 2021 roku odnotowano 1066 kobiet i 86 mężczyzn będących ofiarami zgwałcenia [1][2]. Liczba wszczętych postępowań w 2023 roku wyniosła 33 199 [3].
Pandemia COVID-19 znacząco wpłynęła na wzrost przypadków przemocy domowej. W 2021 roku obserwowano szczyt liczby zgłoszeń, prawdopodobnie związany z kwarantanną, która zwiększyła kontakt ofiar ze sprawcami [3].
Szacunkowy koszt przemocy ze strony partnera w Polsce wynosi około 31 miliardów złotych [1]. Te koszty obejmują nie tylko bezpośrednie wydatki na służbę zdrowia i wymiar sprawiedliwości, ale również straty ekonomiczne związane z nieobecnością w pracy i obniżoną produktywnością.
Jak rozpoznać osobę doświadczającą przemocy
Osoby doświadczające przemocy domowej często wykazują charakterystyczne oznaki, które mogą pomóc w identyfikacji problemu. Fizyczne symptomy to widoczne obrażenia, sińce, rany, których pochodzenie ofiara tłumaczy w nieprzekonujący sposób.
Zmiany w zachowaniu również sygnalizują problem. Ofiara może stać się wycofana, nerwowa, unikać kontaktów społecznych. Często obserwuje się spadek samooceny, problemy ze snem, lęk przed powrotem do domu.
Kontrola ze strony partnera jest kolejnym alarmującym sygnałem. Sprawca może ograniczać kontakty ofiary z rodziną i przyjaciółmi, kontrolować jej finanse, śledzić każdy ruch, wymagać szczegółowych wyjaśnień dotyczących spędzania czasu.
Przemoc domowa łączy się często z problemami społecznymi, takimi jak uzależnienia, ubóstwo, problemy zdrowotne, co utrudnia ofiarom samodzielne wyjście z sytuacji przemocy [1][4].
Sposoby pomocy osobom doświadczającym przemocy
Pomoc osobom doświadczającym przemocy w rodzinie wymaga delikatnego podejścia i zrozumienia specyfiki sytuacji. Najważniejsze jest okazanie wsparcia bez oceniania i wywierania presji.
Rozmowa z ofiarą powinna odbywać się w bezpiecznym miejscu, z dala od sprawcy. Ważne jest aktywne słuchanie, wyrażenie troski i zapewnienie, że przemoc nie jest winą ofiary. Nie należy zmuszać do podejmowania natychmiastowych decyzji o opuszczeniu domu.
Praktyczna pomoc obejmuje pomoc w znalezieniu bezpiecznego miejsca, kontakt z odpowiednimi służbami, towarzyszenie podczas wizyt u lekarza czy na policji. Można również pomóc w przygotowaniu „torby bezpieczeństwa” zawierającej najważniejsze dokumenty, leki, ubrania.
Wsparcie emocjonalne jest równie istotne. Regularne kontakty, okazywanie zainteresowania, zapewnienie że ofiara nie jest sama, mogą znacząco wpłynąć na jej samopoczucie i motywację do działania.
System pomocy i procedura Niebieskiej Karty
W Polsce funkcjonuje system Niebieskiej Karty – procedura, która pozwala na kompleksowe reagowanie instytucji w przypadku podejrzenia przemocy [4]. Obejmuje ona działania policji, ośrodków pomocy społecznej, służby zdrowia i szkół.
Procedura Niebieskiej Karty rozpoczyna się od zgłoszenia lub podejrzenia przemocy. Może być wszczęta przez policję, pracownika socjalnego, lekarza, nauczyciela lub samą ofiarę. Każda z tych instytucji ma obowiązek reagowania na sygnały przemocy.
Proces obejmuje kilka etapów: rozpoznanie sytuacji, ocenę ryzyka, opracowanie planu pomocy, monitorowanie sytuacji rodziny. Zespół interdyscyplinarny, składający się z przedstawicieli różnych służb, współpracuje w celu zapewnienia kompleksowej pomocy.
Interwencja służb, wsparcie psychologiczne i procedura Niebieskiej Karty stanowią najważniejsze elementy pomocy [4]. System ten pozwala na szybkie reagowanie i koordynację działań między różnymi instytucjami.
Profesjonalne wsparcie i placówki pomocy
Ofiary przemocy domowej mogą skorzystać z różnych form profesjonalnego wsparcia. Specjalistyczne ośrodki pomocy oferują schronienie, poradnictwo prawne, psychologiczne i socjalne.
Domy dla matek z dziećmi zapewniają bezpieczne miejsce pobytu dla kobiet uciekających przed przemocą. Oferują nie tylko zakwaterowanie, ale także wsparcie w odzyskaniu samodzielności, pomoc w znalezieniu pracy, opiekę nad dziećmi.
Poradnie specjalistyczne prowadzą terapię indywidualną i grupową, pomagają w przezwyciężeniu traumy, odbudowie poczucia własnej wartości. Praca z psychologiem lub psychoterapeutą jest często niezbędna do pełnego powrotu do zdrowia psychicznego.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniach sądowych, składanie wniosków o alimenty, pomoc w sprawach rozwodowych. Wiele organizacji oferuje bezpłatną pomoc prawną dla osób dotkniętych przemocą.
Działania prewencyjne i edukacyjne
Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie wymaga działań na wielu płaszczyznach. Edukacja społeczna odgrywa kluczową rolę w zwiększaniu świadomości problemu i kształtowaniu postaw nieakceptujących przemocy.
Programy edukacyjne w szkołach uczą młodzież o zdrowych relacjach, szacunku wzajemnym, konstruktywnym sposobom rozwiązywania konfliktów. Wczesna edukacja może zapobiec powstawaniu wzorców przemocowych zachowań.
Kampanie społeczne zwiększają świadomość problemu, pokazują dostępne formy pomocy, zachęcają do zgłaszania przypadków przemocy. Media odgrywają istotną rolę w kształtowaniu opinii publicznej na temat przemocy domowej.
Szkolenia dla pracowników służb publicznych, nauczycieli, pracowników służby zdrowia pozwalają na lepsze rozpoznawanie sygnałów przemocy i właściwe reagowanie na nie.
Wsparcie dla sprawców przemocy
Kompleksowe podejście do problemu przemocy domowej obejmuje również pracę ze sprawcami. Programy korekcyjno-edukacyjne mają na celu zmianę wzorców zachowań przemocowych i zapobieganie recydywie.
Terapia sprawców przemocy koncentruje się na rozpoznaniu mechanizmów agresji, nauce kontroli emocji, kształtowaniu empatii. Praca grupowa pozwala na wymianę doświadczeń i wzajemne wsparcie w procesie zmiany.
Leczenie uzależnień jest często niezbędnym elementem terapii, ponieważ przemoc domowa często współwystępuje z nadużywaniem alkoholu lub narkotyków. Kompleksowe podejście zwiększa szanse na trwałą zmianę zachowań.
Monitorowanie sprawców, w tym stosowanie dozoru elektronicznego, zapewnia dodatkowe bezpieczeństwo ofiarom i motywuje do uczestnictwa w programach terapeutycznych.
Rola społeczności w przeciwdziałaniu przemocy
Każdy członek społeczności może przyczynić się do przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Nieobojętność wobec sygnałów przemocy, gotowość do pomocy i zgłaszania przypadków może uratować życie lub zdrowie ofiar.
Sąsiedzi, przyjaciele, współpracownicy często jako pierwsi zauważają oznaki przemocy. Ich reakcja może zadecydować o dalszych losach ofiary. Ważne jest, aby wiedzieć, jak zareagować i gdzie zgłosić podejrzenia.
Organizacje pozarządowe odgrywają kluczową rolę w pomocy ofiarom przemocy. Działalność wolontariuszy, fundraising, prowadzenie kampanii społecznych wspierają działania instytucji publicznych.
Zaangażowanie pracodawców w przeciwdziałanie przemocy domowej obejmuje tworzenie przyjaznych polityk kadrowych, oferowanie wsparcia pracownikom dotkniętym przemocą, edukację zespołów o problematyce przemocy.
Przeciwdziałanie przemocy domowej wymaga zaangażowania całej społeczności. Tylko wspólne działania mogą doprowadzić do znaczącej redukcji tego problemu i zapewnienia bezpieczeństwa wszystkim członkom rodzin.
Źródła:
[1] https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-przeciwdzialanie-przemocy-rodzina-program-schmidt-odpowiedz
[2] https://alertmedyczny.pl/przemoc-i-zgwalcenia-w-polsce-co-mowia-dane-z-ostatniej-dekady/
[3] https://www.niebieskalinia.pl/aktualnosci/artykuly-niebieskiej-linii/prawo-a-przemoc-domowa-w-2023-roku-61552024
[4] https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/przeciwdzialanie-przemocy-domowej-niebieskie-karty.html
NaDobraSprawe.pl to portal, który łączy ludzi gotowych nieść pomoc z tymi, którzy jej potrzebują. Piszemy o darczyńcach, wolontariuszach, działaniach społecznych i dobrych inicjatywach, które naprawdę zmieniają świat. Dobroczynność blisko Ciebie – nie jako hasło, lecz codzienna inspiracja.