Jak się udziela pierwszej pomocy i dlaczego warto to znać

Pierwsza pomoc to zespół czynności podejmowanych w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia w celu ochrony życia i minimalizacji negatywnych skutków zanim nadejdzie fachowa pomoc medyczna [1]. Znajomość podstawowych zasad udzielania pierwszej pomocy może zadecydować o życiu lub śmierci poszkodowanego, dlatego każdy z nas powinien opanować te umiejętności. W Polsce brak udzielenia pomocy osobie znajdującej się w stanie bezpośredniego zagrożenia życia może skutkować karą do 3 lat więzienia [3].

Rodzaje pierwszej pomocy i ich znaczenie

System udzielania pierwszej pomocy dzieli się na trzy główne poziomy, które wzajemnie się uzupełniają w ramach łańcucha ratunkowego [1]. Pierwszy poziom stanowi podstawowa pierwsza pomoc wykonywana przez świadków zdarzenia – zwykłych obywateli, którzy znajdą się w pobliżu wypadku lub nagłego stanu zagrożenia życia.

Drugi poziom to kwalifikowana pierwsza pomoc prowadzona przez wykwalifikowanych ratowników, którzy dysponują odpowiednim sprzętem i przeszkoleniem. Najwyższym poziomem są medyczne czynności ratunkowe realizowane przez personel medyczny w karetce pogotowia lub szpitalu [1].

Kluczowe znaczenie ma tutaj pojęcie łańcucha ratunkowego – ciągu działań ratunkowych wzajemnie się uzupełniających, co znacząco poprawia szanse na przeżycie poszkodowanego [1]. Każde ogniwo tego łańcucha jest równie ważne, a jego przerwanie może oznaczać utratę życia przez poszkodowanego.

Podstawowe zasady oceny stanu poszkodowanego

Pierwszym krokiem w udzielaniu pierwszej pomocy jest zapewnienie bezpieczeństwa własnego i poszkodowanego. Ratownik musi ocenić miejsce zdarzenia pod kątem możliwych zagrożeń – ognia, gazów toksycznych, niestabilnych konstrukcji czy ruchu drogowego [2].

Po zabezpieczeniu miejsca zdarzenia należy przystąpić do szybkiej oceny stanu poszkodowanego. Sprawdzenie przytomności odbywa się poprzez głośne zapytanie osoby o samopoczucie i delikatne potrząsanie za ramiona. Jeśli poszkodowany nie reaguje, konieczne jest sprawdzenie drożności dróg oddechowych oraz obecności oddechu [2].

Ocena oddechu wymaga uniesienia podbródka poszkodowanego, otwarcia ust i sprawdzenia, czy klatka piersiowa unosi się i opada w rytmicznym tempie. Równocześnie należy sprawdzić tętno na tętnicy szyjnej, umieszczając palce w zagłębieniu między krtanią a mięśniem szyi [2].

Resuscytacja krążeniowo-oddechowa jako podstawa ratowania życia

Resuscytacja oznacza przywrócenie lub podtrzymanie pracy układu krążenia i oddechowego, podczas gdy reanimacja dodatkowo obejmuje czynności dotyczące funkcji mózgu i świadomości [2]. RKO (resuscytacja krążeniowo-oddechowa) stanowi kluczowy element pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania krążenia.

Procedura RKO opiera się na stosunku 30 uciśnięć klatki piersiowej na 2 wdechy metodą usta-usta [2]. Uciśnięcia należy wykonywać na dolnej części mostka, wykorzystując całą masę ciała i zagłębiając klatkę piersiową na głębokość około 5-6 centymetrów. Tempo uciśnięć powinno wynosić 100-120 na minutę.

Wdechy ratownicze wykonuje się poprzez szczelne przyłożenie ust do ust poszkodowanego, jednoczesne zamknięcie nosa i wdmuchanie powietrza przez około sekundę. Każdy wdech powinien być na tyle silny, aby unieść klatkę piersiową poszkodowanego [2].

RKO należy kontynuować bez przerwy do momentu przybycia służb medycznych lub odzyskania przez poszkodowanego samodzielnego oddechu i tętna. Przerwy w resuscytacji drastycznie zmniejszają szanse na przeżycie.

Postępowanie w najczęstszych stanach nagłych

Omdlenie definiowane jest jako krótkotrwała utrata przytomności do 3 minut na skutek niedotlenienia mózgu [2]. W przypadku omdlenia należy ułożyć poszkodowanego na plecach z uniesionymi nogami, co poprawia dopływ krwi do mózgu. Ważne jest rozluźnienie ciasnej odzieży i zapewnienie dopływu świeżego powietrza.

Tamowanie krwawień stanowi kolejną kluczową umiejętność w pierwszej pomocy. Przy krwawieniach zewnętrznych należy zastosować bezpośredni ucisk na ranę przy użyciu czystego materiału. Jeśli krew przesiąka przez opatrunek, nie należy go zdejmować, lecz dołożyć kolejne warstwy [3].

W przypadku krwawienia z kończyn skuteczne może być uniesienie krwawiącej części ciała powyżej poziomu serca. Przy masywnych krwawieniach z kończyn można zastosować ucisk punktów uciskowych – miejsc, gdzie duże tętnice przebiegają blisko powierzchni ciała [3].

Unieruchomienie urazów kręgosłupa wymaga szczególnej ostrożności. Podejrzenie urazu kręgosłupa pojawia się po wypadkach komunikacyjnych, upadkach z wysokości czy urazach głowy. W takich przypadkach należy unieruchomić głowę i szyję poszkodowanego, unikając jakichkolwiek ruchów [2].

Odpowiedzialność prawna i etyczna

Udzielanie pierwszej pomocy wiąże się nie tylko z obowiązkiem moralnym, ale również z odpowiedzialnością prawną. Polskie prawo przewiduje karę do 3 lat więzienia za nieudzielenie pomocy osobie znajdującej się w stanie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia [3].

Obowiązek ten dotyczy każdego obywatela, niezależnie od wykształcenia czy zawodu. Jedynym usprawiedliwieniem może być sytuacja, w której udzielenie pomocy naraziłoby ratownika na podobne niebezpieczeństwo [3].

Istotne jest również zagadnienie zgody na udzielenie pomocy. W przypadku przytomnych osób dorosłych zawsze należy zapytać o zgodę na pomoc. Jednak gdy poszkodowany jest nieprzytomny lub jego życie jest w bezpośrednim niebezpieczeństwie, obowiązuje zasada domniemanej zgody [3].

Korzyści ze znajomości pierwszej pomocy

Znajomość podstaw pierwszej pomocy przynosi wielorakie korzyści zarówno dla jednostki, jak i całego społeczeństwa. Przede wszystkim zwiększa szanse przeżycia poszkodowanych w sytuacjach nagłych, gdy każda minuta może decydować o życiu lub śmierci.

Umiejętność szybkiej i właściwej oceny stanu poszkodowanego pozwala na zapobieganie dalszym urazom i powikłaniom. Często nieprawidłowe postępowanie świadków może pogorszyć stan poszkodowanego lub spowodować dodatkowe urazy [2].

Psychologicznym aspektem znajomości pierwszej pomocy jest zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i pewności siebie w sytuacjach kryzysowych. Osoby przeszkolone w zakresie pierwszej pomocy rzadziej wpadają w panikę i potrafią zachować zimną krew w sytuacjach stresowych.

Społeczny wymiar znajomości pierwszej pomocy przejawia się w tworzeniu sieci wzajemnego wsparcia i pomocy. Im więcej osób posiada te umiejętności, tym większe prawdopodobieństwo, że w razie potrzeby znajdzie się ktoś zdolny do udzielenia skutecznej pomocy [1].

Miejsce pierwszej pomocy w systemie ratownictwa medycznego

Pierwsza pomoc stanowi pierwszy i najważniejszy element w całym systemie ratownictwa medycznego. Jej głównym celem jest utrzymanie przytomności i podstawowych funkcji życiowych poszkodowanego oraz zapobieganie pogorszeniu się stanu zdrowia do czasu nadejścia specjalistycznej pomocy [1][2][3].

Prędkość i skuteczność udzielanej pierwszej pomocy wpływa bezpośrednio na rokowania i szanse przeżycia poszkodowanego. Każda minuta opóźnienia w przypadku zatrzymania krążenia zmniejsza szanse przeżycia o około 10 procent [2].

Współczesne systemy ratownictwa medycznego opierają się na zasadzie łańcucha przeżycia, w którym pierwsza pomoc udzielana przez świadków stanowi niezbędne ogniwo. Bez tego ogniwa nawet najlepiej wyposażone zespoły ratownictwa medycznego mogą okazać się bezradne [1].

Dlatego też edukacja społeczeństwa w zakresie pierwszej pomocy stanowi priorytet dla systemów ochrony zdrowia na całym świecie. Kraje o wysokim odsetku obywateli przeszkolonych w zakresie pierwszej pomocy odnotowują znacząco wyższe wskaźniki przeżywalności w nagłych stanach medycznych.

Źródła:

[1] https://pl.wikipedia.org/wiki/Pierwsza_pomoc
[2] https://www.gov.pl/attachment/7be36426-64ee-4003-91e9-ea47da2cade1
[3] https://twojratownik.pl/poznaj_roznice_pierwsza_pomoc/
[4] https://zpe.gov.pl/a/pierwsza-pomoc—podstawy/D19hmeOtB